Ustawa o kredycie konsumenckim – najważniejsze założenia i zasady ochrony kredytobiorców

Zaciąganie kredytów i pożyczek powinno odbywać się w Polsce według obowiązujących ram prawnych. Kreują je akty prawne, do których należy zaliczyć ustawę o kredycie konsumenckim.

Sprawdźmy, czym jest taki kredyt, kogo dotyczy ustawa oraz jakie są jej najważniejsze wytyczne po nowelizacji. Czy kredyt gotówkowy i kredyt konsolidacyjny mieści się w pojęciu kredytu konsumenckiego? Jeśli tak, to jakie konsekwencje niesie to za sobą?

Czym jest ustawa o kredycie konsumenckim?

Ustawa z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (tj.: Dz. U. z 2018 r. poz. 993, z późn. zm.) określa trzy najważniejsze kwestie dotyczące kredytu konsumenckiego:

• Zasady i tryb zawierania takich umów kredytowych.
• Wykaz obowiązków kredytodawcy i pośrednika kredytowego w zakresie informacji udzielanych przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki oraz obowiązki konsumenta, kredytodawcy i pośrednika kredytowego w związku z zawieraniem  umowy o tego rodzaju kredyt.
• Skutki uchybienia obowiązkom kredytodawcy.

Wprowadzenie w Polsce przepisów ustawy o kredycie konsumenckim pierwotnie, już w 2011 roku, było koniecznością i konsekwencją implementacji do polskiego porządku prawnego dyrektywy 2008/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008 r. w sprawie umów o kredyt konsumencki (Dz. Urz. UE seria L z 2008 r. Nr 133, str. 66, z późn. zm.).

Aktualnie dyrektywa ta uległa zmianie, a obowiązującą jest dyrektywa  Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/17/UE z dnia 4 lutego 2014 r. w sprawie konsumenckich umów o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi. Dyrektywa została wydana po to, by ujednolicić rynek kredytu konsumenckiego w ramach Unii Europejskiej.

Dzięki ustawie o kredycie konsumenckim można było zwiększyć ochronę prawną przysługującą konsumentom w przypadku zaciągania zobowiązań kredytowych w bankach i instytucjach kredytowych innego rodzaju.

Kogo dotyczy ustawa o kredycie konsumenckim?

Wiemy już, co należy rozumieć przez pojęcie ustawy o kredycie konsumenckim. Jednak warto powiedzieć, kogo dotyczy ustawa o kredycie konsumenckim? Jej przepisy odnoszą się do dwóch stron umowy kredytowej – kredytobiorców i kredytodawców, ale również do pośredników kredytowych.

Kredytobiorcą w takim przypadku jest konsument, czyli osoba spełniająca warunki uznania ją za konsumenta zgodnie z przepisami ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny. Art. 22¹ wskazuje, że konsumentem jest osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

Drugą stroną umowy jest kredytodawca, czyli bank, spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa, jak i inne instytucje finansowe w tym firmy pożyczkowe, a nawet osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.

Kredytodawca jest po prostu przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku – Kodeks cywilny, który w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej, udziela lub daje przyrzeczenie udzielenia konsumentowi kredytu.

Przedsiębiorcą z kolei jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Są jeszcze pośrednicy kredytowi, czyli przedsiębiorcy w rozumieniu Kodeksu cywilnego, inni niż kredytodawca, którzy w zakresie swojej działalności gospodarczej lub zawodowej uzyskują korzyści majątkowe, m.in. wynagrodzenie od konsumenta.

Zajmują się dokonywaniem czynności faktycznych lub prawnych związanych z przygotowaniem, oferowaniem lub zawieraniem umów o kredyt, działając odpłatnie.

Od kiedy obowiązuje ustawa o kredycie konsumenckim?

12 maja 2011 roku uchwalono przepisy ustawy dotyczącej ustawy o kredycie konsumenckim. Od kiedy obowiązuje ta ustawa? Otóż weszła ona w życie z dniem 18 grudnia 2011 roku i zastąpiła jednocześnie ustawę z dnia 20 lipca 2001 roku o kredycie konsumenckim. 

Do tego 11 marca 2016 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o kredycie konsumenckim, która m.in. ustaliła limity pozaodsetkowych kosztów kredytu. Modyfikację jej przepisów zakładał także projekt nowelizacji tzw. ustawy antylichwiarskiej z 2019 roku.

Nowelizacje ustawy o kredycie konsumenckim

Jak już wspominaliśmy, pierwsza, poważna nowelizacja ustawy o kredycie konsumenckim weszła w życie w 2011 roku. Nowa ustawa stanowiła implementację dyrektywy unijnej. Jakie zmiany w ustawie o kredycie konsumenckim zaczęły wówczas obowiązywać? Pokazuje to najlepiej poniższa tabela:

W 2016 roku ponownie nowelizowana była ustawa o kredycie konsumenckim. Zmiany, jakie wówczas wprowadzono to głównie kwestie związane z RRSO. Nowa ustawa o kredycie konsumenckim zmieniona została w odpowiedzi na tzw. ustawę antylichwiarską.

Wprowadzono wówczas maksymalną sumę pozaodsetkowych kosztów kredytu czy pożyczki. Nie powinny one przekraczać:

• 25 proc. całkowitej kwoty kredytu (część stała),
• 30 proc. całkowitej kwoty kredytu konsumenckiego w stosunku rocznym (część zmienna),
• 100 proc. całkowitej wartości kredytu, jeżeli jest on udzielany na kilka lat.

Ograniczono również ustawowo wysokość opłat maksymalnych, związanych z zaległościami w spłacie należności. Najwyższa opłata za opóźnienie w stosunku rocznym nie może przekroczyć dwukrotnej wysokości odsetek ustawowych.

Wraz z nowelizacją ustawy o kredycie konsumenckim powstał też Rejestr Firm Pożyczkowych, który nadzorowany jest przez Komisję Nadzoru Finansowego. Każda legalnie działająca firma pożyczkowa musi uzyskać wpis do takiego rejestru.

Główne postanowienia ustawy o kredycie konsumenckim

Najważniejsze w ustawie o kredycie konsumenckim jest określenie, co też należy rozumieć przez pojęcie „kredyt konsumencki”. W związku z obowiązującymi przepisami kredytem tego rodzaju jest każdy kredyt udzielany w wysokości nie większej niż 255 550 zł albo równowartości tej kwoty w walucie innej niż złotówka.

Kredyt konsumencki powinien być udzielany przez kredytodawcę konsumentowi w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej. Przez umowę o kredyt konsumencki można rozumieć również umowę o kredyt niezabezpieczony hipoteką, który jest przeznaczony na remont domu albo lokalu mieszkalnego w wysokości nie większej niż 255 550 zł.

Ustawa o kredycie konsumenckim uwzględnia główne postanowienia dotyczące definiowania takich kredytów w pojęciu kredytu konsumenckiego. Mieści się w nim:

• Umowa pożyczki.
• Umowa kredytu w rozumieniu Prawa bankowego.
• Umowa o odroczeniu konsumentowi terminu spełnienia świadczenia pieniężnego, jeżeli jest on zobowiązany do poniesienia jakichkolwiek kosztów związanych z odroczeniem spełnienia świadczenia.
• Umowa o kredyt, w której kredytodawca zaciąga zobowiązanie wobec osoby trzeciej, a konsument zobowiązuje się do zwrotu kredytodawcy spełnionego świadczenia.
• Umowa o kredyt odnawialny.

Umowa o kredyt konsumencki powinna być zawarta w formie pisemnej, chyba że odrębne przepisy przewidują inną szczeg��lną formę dla takiej umowy. Powinna być sformułowana w sposób jednoznaczny i zrozumiały dla każdej ze stron.

Jakie rodzaje ochrony dla kredytobiorców zawarte są w ustawie?

Podstawowym zadaniem, jakie ma spełnić ustawa o kredycie konsumenckim jest ochrona konsumenta. Ma on kilka różnych uprawnień. Rodzaje ochrony uwzględnionej w przepisach są następujące:

• Prawo do informacji – konsument powinien otrzymać na wniosek bezpłatny projekt umowy kredytowej, wraz ze wskazaniem jego danych oraz wszystkich warunków, na jakich kredyt mógłby zostać udzielony.
• Prawo do dokonywania spłaty rat kapitałowo-odsetkowych bezpośrednio w walucie obcej – w przypadku kredytów konsumenckich walutowych.
• Prawo do otrzymania harmonogramu spłaty kredytu – na swój wniosek.
• Prawo do wypowiedzenia umowy o kredyt odnawialny w każdym czasie, bez ponoszenia dodatkowych opłat.
• Ochrona przed nadmiernym ponoszeniem kosztów – limitowaniem kosztów odsetkowych i pozaodsetkowych kredytowania.

RRSO według ustawy o kredycie konsumenckim

RRSO to inaczej Rzeczywista Roczna Stopa Oprocentowania. Ustawa o kredycie konsumenckim, która weszła w życie w marcu 2016 roku, spowodowała, że pożyczkodawcy i kredytodawcy muszą przestrzegać limitów RRSO przy udzielaniu zobowiązań.

RRSO kredytów konsumenckich nie może przekroczyć dwukrotnej wysokości sumy stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych. Na oprocentowanie RRSO składają się również pozaodsetkowe koszty zobowiązania, które aktualnie nie mogą być wyższe niż 25 proc. całkowitej kwoty kredytu i 30 proc. całkowitej kwoty kredytu konsumenckiego w skali roku.

Wcześniejsza spłata kredytu według ustawy o kredycie konsumenckim

Przepisy ustawy zasadniczo nadają konsumentom prawo do zamknięcia kredytu przed terminem zapadalności. Możliwa jest więc wcześniejsza spłata zobowiązania.

Ustawa o kredycie konsumenckim w art. 48 określa, że konsument ma prawo w każdym czasie do spłaty całości lub części kredytu przed terminem określonym w umowie. Kredytodawca ponadto nie może uzależnić wcześniejszej spłaty kredytu od jego poinformowania przez konsumenta.

Nadpłata kredytu według ustawy o kredycie konsumenckim

Jeśli konsument ma życzenie, może dokonywać wcześniejszej, częściowej spłaty kredytu, na co pozwala mu ustawa o kredycie konsumenckim. Nadpłata kredytu hipotecznego powoduje zmniejszenie całkowitego zobowiązania kredytowego.

Odstąpienie od umowy kredytu według ustawy o kredycie konsumenckim

Ustawa o kredycie konsumenckim reguluje odstąpienie od umowy kredytowej. Takie uprawnienie przysługuje konsumentowi w każdej chwili. Zgodnie z dyrektywą europejską konsument ma prawo do odstąpienia od umowy o kredyt bez podawania przyczyny w terminie 14 dni od dnia zawarcia umowy.

Termin ten rozpoczyna się w dniu zawarcia umowy o kredyt lub w dniu, w którym konsument otrzymał warunki umowy oraz informację o prawie odstąpienia lub braku takiego prawa.

Wypowiedzenie umowy kredytu według ustawy o kredycie konsumenckim

Kolejną kwestią, jaką podejmuje ustawa o kredycie konsumenckim, jest wypowiedzenie umowy. Konsument ma prawo w każdym czasie, bez ponoszenia z tego tytułu dodatkowych opłat, do wypowiedzenia umowy o kredyt odnawialny, a strony mogą w umowie określić termin wypowiedzenia.

Nie może on być jednak dłuższy niż jeden miesiąc. Jeśli umowa o kredyt konsumencki tak stanowi, to kredytodawca może wypowiedzieć na trwałym nośniku umowę kredytową z zachowaniem co najmniej dwumiesięcznego okresu wypowiedzenia.

Do jakich umów nie stosuje się ustawy o kredycie konsumenckim?

Ustawy o kredycie konsumenckim nie stosuje się do umów:

• W których konsument nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania oraz innych kosztów związanych z udzieleniem lub spłatą kredytu konsumenckiego (np. darmowych pożyczek gotówkowych).
• Leasingu, jeśli umowa nie zobowiązuje konsumenta do nabycia przedmiotu umowy.
• O świadczenie usług maklerskich zawieranych z podmiotami, o których mowa w art. 3 pkt 32 i 33 ustawy z dnia 29 lipca 2005 roku o obrocie instrumentami finansowymi.
• O kredyt, będących wynikiem ugody sądowej lub ugody stanowiącej wynik postępowania w sprawie pozasądowego rozwiązywania sporów konsumenckich.
• O kredyt udzielany wyłącznie pracownikom zatrudnionym u danego pracodawcy w ramach działalności dodatkowej, w której pracownik nie jest zobowiązany do zapłaty oprocentowania lub jest zobowiązany do zapłaty rzeczywistej rocznej stopy oprocentowania niższej od powszechnie stosowanych na rynku.
• Odwróconego kredytu hipotecznego.

Do jakich umów częściowo stosuje się ustawę o kredycie konsumenckim?

Jedynie częściowo stosuje się przepisy ustawy o kredycie konsumenckim w stosunku do:

• Umów o kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym konsumenta, który jest spłacany przez niego w terminie do jednego miesiąca.
• Umów o kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym konsumenta, który jest spłacany przez niego w terminie do trzech miesięcy lub na żądanie.
• Przekroczenia środków pieniężnych na rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym.
• Umów przewidujących odroczenie płatności lub zmianę sposobu spłaty, w przypadku gdy konsument jest w zwłoce w związku ze spłatą zadłużenia wynikającego z umowy o kredyt, o ile postanowienia tej umowy nie są dla konsumenta mniej korzystne od ustaleń zawartych w umowie, do której odnosi się umowa przewidująca odroczenie płatności lub sposobu spłaty.
• Umów o kredyt w rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowym konsumenta, który jest spłacany przez konsumenta w terminie do trzech miesięcy lub na żądanie.

Ustawa o kredycie konsumenckim, a chwilówki

Obowiązujące regulacje prawne powodują, że instytucja pożyczkowa może udzielać kredytów konsumenckich. Jak mają się do siebie chwilówki a ustawa o kredycie konsumenckim? Otóż, pożyczka także może być uznana za taki kredyt, o ile jest odpłatna, a instytucja pożyczkowa udziela jej w ramach swojej działalności w kwocie nie większej niż 255 550 zł.

Firma pożyczkowa jest definiowana w ustawie o kredycie konsumenckim jako instytucja, która prowadzi działalność wyłącznie w formie spółki akcyjnej lub spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, której minimalny kapitał zakładowy wynosi 200 000 zł. Pożyczkodawcy powinni być również wpisani do Rejestru Instytucji Pożyczkowych prowadzonego przez KNF.